Trong cuộc Thi thơ lục bát của Báo Giáo dục & Thời đại (1997- 1998) có nhiều bài thơ nói hộ thầy cô giáo những băn khoăn trăn trở, những âu lo nhọc nhằn, những niềm vui nho nhỏ. Tôi như bị dội một gáo nước lạnh bởi tiếng rao “bán chữ” của cô giáo vùng cao, làm bừng tỉnh một giấc mộng bấy lâu về những vinh quang nhất, cao quý nhất của nghề dạy học ở miền núi. Lê Đình Cánh đã hiện thực hóa một trăm phần trăm niềm chua xót, và những ước ao cháy bỏng, chính đáng của các cô giáo miền núi qua âm điệu lục bát trong bài thơ “Em đi”:

Em đi “bán chữ” trên rừng

Đã qua mặn ngọt, đã từng cay chua

Đất nghèo, chữ ít người mua

Ế hàng không nỡ phân bua nửa lời!

Ước chi Bộ hoá mặt trời

Rẽ mây ngó xuống mảnh đời sương giăng

Ước gì Sở hóa vầng trăng

Non cao soi trước, đất bằng sáng sau…

Ở rừng tự hát ru nhau

Lá trầu chị héo, quả cau em già

Ước ao có một gian nhà

Có trưa đưa võng đón bà lên chơi!

Em đi nón chạm chân trời

Rừng sâu “bán chữ” cất lời ngân nga

Tiếng rao xao xác lau già

Non cao đội mảnh trăng tà ngậm sương…

Theo cơ chế thị trường thì chữ cũng là một món hàng có kẻ bán, người mua. Cha ông ta trước đây có thú vui thanh tao chơi chữ. Chẳng thế mà ông Huấn Cao trong truyện ngắn “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân đã cảm tấm lòng biệt nhỡn liên tài của viên quản ngục nên đã cho chữ trước khi chết. “Ông đồ” của Vũ Đình Liên đã từng Bày mực tàu giấy đỏ/ Bên phố đông người qua để bán câu đối trong các phiên chợ Tết. Cách “bán chữ” của Ông đồ cũng não nùng lắm và ế khách: Giấy đỏ buồn không thắm/ Mực đọng trong nghiên sầu.

Còn “bán chữ” của cô giáo miền núi chỉ là một cách nói cho vui, để tự an ủi cái nghề của mình mà thôi. Ở đây “bán chữ” đồng nghĩa với việc “dạy học” ở vùng núi cao Tây Bắc, Việt Bắc, Tây Nguyên… xa xôi, hẻo lánh. Nơi đây, dân nghèo thiếu ăn nên giặc dốt cứ hoành hành. Người ta cần phải đong gạo, đong thóc, đong ngô trước đã, chứ chưa ai vội đong chữ, mua chữ, nên lời rao hàng của cô cứ tan biến vào rừng xanh hoang vắng:

Đất nghèo chữ ít người mua

Ế hàng không nỡ phân bua nửa lời!

Nỗi khổ về vật chất, các cô có thể ước ao Bộ hóa mặt trờ, Sở hóa vầng trăng soi thấu, để có chế độ, chính sách bù đắp. Nhưng có lẽ nỗi khổ mà không gì bù đắp được là tuổi thanh xuân của cô cứ trôi đi, già đi theo năm tháng cùng núi rừng heo hút, và các cô chỉ còn tự biết an ủi mình, thương lấy mình mà thôi:

Ở rừng tự hát ru nhau

Lá trầu chị héo, quả cau em già

Lá trầu, quả cau là những ẩn dụ đã dân gian hóa nói về hạnh phúc, hôn nhân. Nhưng ở đây “Lá trầu chị héo, quả cau em già” cũng chính là tuổi xuân của chị, của em đã tàn phai, đã héo mòn đi theo năm tháng nơi vùng cao hoang vu. Câu thơ ngắt làm đôi, trong thế tiểu đối Lá trầu chị héo >< Quả cau em già là lời tự bạch, tự than, tự ru, và người đọc có cảm giác nước mắt cứ chảy vào trong để làm vơi bớt nỗi đau thầm lặng của con tim. Song, điều đáng quý ở em là ước ao vẫn không hề bị dập tắt, mà vẫn tràn đầy bên những trang giáo án, vẫn mơ về một hạnh phúc xa xăm:

Ước ao có một gian nhà

Có trưa đưa võng đón bà lên chơi!

Ước mơ hết sức giản đơn và thoáng một chút tội nghiệp. Người ta ước có nhà lầu xe hơi hay nhà ngói cây mít, vợ đẹp con khôn, nhưng em và chị chỉ ước cái hạnh phúc nhỏ nhoi một gian nhà… có bà lên chơi để ru cháu ngủ. Cô ước cái hạnh phúc được làm vợ, làm mẹ - một ước mơ chính đáng đậm tính nhân văn.

Khó khăn gian khổ là thế nhưng không thể ngăn bước chân em. Hình ảnh em đi tới lớp, tới bản làng, vượt qua đèo cao suối sâu, lồng lộng như hình ảnh bà Nữ Oa đội đá vá trời trong truyện cổ tích:

Em đi nón chạm mây trời

Rừng sâu “bán chữ” cất lời ngân nga.

Tiếng rao “bán chữ” của em như hòa vào tiếng gió của lau già, như tan vào sương đêm và tỏa lan bát ngát cùng ánh trăng:

Tiếng rao xao xác lau già

Non cao đội mảnh trăng tà ngậm sương.

Em cũng chính là một mảnh trăng tà, là một nửa vầng trăng. Em đem ánh sáng văn hóa tới bản làng các dân tộc, còn trăng đem ánh sáng cho trần thế. Cả hai khuyết rồi lại tròn. Tôi cầu mong cho hạnh phúc của em trong cuộc đời và nghề nghiệp sẽ viên mãn như trăng rằm nơi non cao.

Lê Xuân

Địa chỉ: 55/5 - đường CMT8 - TP. Cần Thơ

ĐT: 0947615119 - Email: xuanbot@gmail.com