"Phi công Mỹ ở Việt Nam" là một cuốn sách của Nhà văn Đặng Vương Hưng, dày 320 trang, do NXB CAND ấn hành năm 2010. Tác phẩm cung cấp cho bạn đọc một số thông tin, góp phần "giải mã" các bí mật nêu trên từ những chuyện còn ít biết về Tù binh phi công Mỹ, những chi tiết đời thường (kèm ảnh minh họa) thú vị, mang tính nhân đạo và nhân văn sâu sắc.
Vấn đề "Tù binh phi công Mỹ ở Việt Nam" từ lâu đã được dư luận Mỹ và cả thế giới đặc biệt quan tâm. Tuy nhiên, đề tài "nhạy cảm" này bấy lâu nay rất ít được nói đến một cách công khai: Trong thời gian chiến tranh, phi công Mỹ bị bắt làm tù binh giam giữ ở những đâu? Họ được ăn ở, sinh hoạt và đối xử như thế nào? Còn bí mật nào chưa nói đến, cần làm sáng tỏ?...
Dưới đây là đoạn trích “Bác Hồ và những phi công Mỹ đầu tiên có mặt tại Việt Nam”
Có một thời, trong chiến tranh chống phát xít Nhật, phi công Mỹ bị bắn rơi ở Việt Nam được coi là… đồng minh và là bạn của nhân dân Việt Nam. (Nếu trong kháng chiến chống Mỹ mà có ai viết, hoặc nói như vậy, thì đó là cả một sự xúc phạm ghê gớm, một điều không thể chấp nhận và không dễ dàng tha thứ!).
Nhưng đây lại là một câu chuyện có thật, liên quan đến một giai đoạn lịch sử quan trọng của dân tộc ta và Bác Hồ muôn vàn kính yêu. Sự kiện này mở đầu cho mối quan hệ bang giao Việt - Mỹ, khi Cách mạng Việt Nam đang còn non trẻ trong trứng nước, với muôn vàn khó khăn… Nhờ thế, chúng ta đã tập hợp và tranh thủ được sự giúp đỡ của những người bạn trong phe Đồng Minh chống Phát-xít, góp phần cho Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công.
Những phi công Mỹ đầu tiên có mặt tại Việt Nam đều xuất hiện trong những hoàn cảnh hết sức éo le, chẳng ai giống ai. Bí mật về cuộc đời họ còn nhiều chi tiết chưa được tiết lộ và còn rất ít được biết đến.
Từ chuyện cứu một phi công Mỹ nhảy dù tại Cao Bằng năm 1944…
Tại Viện Bảo tàng Cách mạng Việt Nam vẫn còn lưu giữ một ấn phẩm: báo "Việt Nam độc lập", cơ quan của Mặt trận Việt Minh Cao Bắc Lạng, do Lãnh tụ Hồ Chí Minh sáng lập và điều hành. Trong tờ báo này có một phụ bản rất độc đáo, đó là một tranh vẽ gồm 8 bức hình liên hoàn, hướng dẫn nhân dân cách cứu phi công Mỹ. Nội dung mô tả theo trình tự từ lúc phát hiện ra máy bay Mỹ bị quân Nhật bắn rơi, thấy dù của phi công trên trời xuống, đến lúc giúp phi công Mỹ chọn cất dù, cải trang rồi đưa vào chiến khu giao cho đoàn thể... Phía trên những bức tranh liên hoàn ấy có vẽ hai lá cờ: sao vạch của Hoa Kỳ và cờ đỏ Sao Vàng của Việt Minh. Ở giữa hai lá cờ lại có một câu thơ: "Bộ đội Mỹ là bạn ta / Cứu Phi công Mỹ mới là Việt Minh". Bức tranh và câu thơ này đến nay vẫn được coi là do Bác Hồ trực tiếp vẽ. Không chỉ vẽ tranh, mà Người còn yêu cầu dựng những tiểu phẩm kịch tả lại cách cứu phi công để các đội tuyên truyền xung phong của Việt Minh đi diễn trong các buổi sinh hoạt văn nghệ của dân vùng giải phóng, vừa vui lại vừa cho dân dễ nhớ và dễ làm theo… Những chi tiết nêu trên, có liên quan đến một câu chuyện thú vị, xảy ra cách đây đã gần 70 năm…
Khoảng tháng 10 năm 1944, có một Trung úy phi công Mỹ tên là William Shaw trong khi làm nhiệm vụ lái máy bay trên vùng trời biên giới Việt Nam - Trung Quốc đã bị quân Nhật bắn rơi xuống xã Đề Thám (huyện Hòa An, tỉnh Cao Bằng). Đây là vùng chiến khu của Mặt trận Việt Minh, một tổ chức do lãnh tụ Hồ Chí Minh sáng lập, không những tập hợp mọi lực lượng trong nước, mà còn liên kết với các tổ chức ngoài nước, với đại diện của các nước phe Đồng Minh trong mặt trận chống phát-xít.
Bởi thế, Bác Hồ đã chỉ thị cho các lực lượng của ta phải bảo vệ, chăm sóc Trung úy Shaw cẩn trọng và tìm cách đưa về Pác Bó: "Khi ở trên trời là người của họ, xuống đây là khách của ta, phải đón tiếp chu đáo". Vậy là, sau khoảng 3 tuần leo đèo, lội suối, băng rừng ròng rã, vượt qua sự lùng sục bao vây của quân Nhật, người phi công Mỹ nêu trên đã được đưa về Pác Bó gặp Bác.
Sau này, Thượng tướng Phùng Thế Tài - người đầu tiên bảo vệ Bác từ khi Người về nước đã kể lại tâm trạng của người phi công Mỹ ngày đó trong một hồi kí của mình:
"Sau gần một tháng trời miệng như câm, có tai như điếc, được gặp Bác, được nghe tiếng nói của quê hương xứ sở, viên phi công Mỹ bàng hoàng sung sướng đến phát khóc. Anh ta hoàn toàn bất ngờ không hiểu tại sao giữa núi rừng của nước Việt Nam xa xôi này lại có cụ già trông rất quê mùa nói tiếng Anh giỏi đến thế. Ngạc nhiên hơn, anh còn biết cụ già này đã từng đặt chân đến nước Mỹ ngay từ khi anh ta còn chưa sinh ra trên đời.
Tấm lòng nhân hậu của Lãnh tụ Hồ Chí Minh có tác dụng cảm hóa Trung úy Shaw mạnh mẽ. Bác còn tặng phi công Mỹ này bản "Chương trình Việt Minh" đã được Người trực tiếp dịch ra tiếng Anh.
Sau đó, Trung úy Shaw đã trở thành "cầu nối" để lãnh tụ Hồ Chí Minh gặp tướng Claire Chennault (1893 - 1958), Tư lệnh Không đoàn 14, có biệt danh là đơn vị "Hổ Bay" của Mỹ, đại diện cho lực lượng Đồng Minh tại vùng Hoa Nam -Trung Quốc…
Đặng Vương Hưng