Đám cưới chuột (Tranh dân gian)

  Nói đến chuyện trai gái, lương duyên chồng vợ là tôi nhớ lại một thời đằm thắm, thâm thúy đi qua tục ngữ ca dao, nó không bỗ bã, trắng trợn như một vài từ “tiếng lóng” đời nay. Dường như tục ngữ ca dao thuở trước còn thấm đẫm những "bài quốc văn giáo khoa thư" dễ thương và dễ nhớ nằm lòng. Gái trai thời mới lớn đã sẵn có câu "Trai thời trung hiếu làm đầu, gái thời tiết hạnh làm câu trau mình". Các tác giả vô danh cũng khá tinh túy trong khoa tâm lý học, "Gái phải lòng trai lăng xăng như bướm, trai phải lòng gái đượm đượm như dầu", dù đến đời nay, lương duyên thể hiện nhanh như điện, nhưng tôi vẫn còn nhận ra phản ứng tâm lý này vẫn còn chính xác, trong đám đông bạn bè tuổi thanh xuân, cô nào có ý với cậu nào thì cứ linh họat hẳn lên; ngược lại, các cậu khi đã có ý thì cứ im im trầm trầm.

     Tục ngữ ca dao cũng nói lên thân phận đàn bà con gái thời còn phong kiến sau lũy tre xanh:

"Thân em như tấm lụa đào, phất phơ giữa chợ biết vào tay ai" hay "áo mặc sao qua khỏi đầu", "Thầy với mẹ thương anh, em phải thương theo, giả như chiếc tàu buồm đang chạy, thả neo phải dừng". Nhưng cũng đã có nhiều thế hệ hầu như luân phiên là nạn nhân, rồi lại trở thành tác nhân với cảnh mẹ chồng hiếp đáp các nàng dâu, nên mới có câu ví von cay đắng. "Tai em nghe thầy mẹ anh hiền, cắn cơm không bể, cắn tiền đồng bể tư".
 

     Trong “thương thảo hợp đồng” chồng vợ, có những mở đầu mộc mạc hồn nhiên như “Ngó lên mây trắng, trời xanh, thương đâu cũng vậy, thương anh cho rồi”, nhưng phía đối tác gái ra ngay điều kiện “Có thương thì thương cho chắc, có trục trặc thì trục trặc cho luôn, đừng làm như con thỏ nọ đứng ở đầu truông, khi vui giởn bóng khi buồn giởn trăng”. Có những lời cảnh giác vì ”Dò sông dò biển dễ dò, ai mà lấy thước đi đo lòng người”. Cảnh giác vì “Ra đi mẹ có dặn lòng, cam chua mua lấy, ngọt bòng chớ tham”. Bòng là một loại quả làm cảnh, đẹp vỏ bề ngoài nhưng ruột thì nhỏ lại rất chua, ý là đừng nghe theo lời khuyến dụ mỹ miều, ngọt bùi dụ dỗ của những người không chân thật.
 
     Khi đã có thể tiến hành hôn lễ, tuy vẫn theo thủ tục gia phong, nhưng lại phải “tùy tiền mải lễ”, vì “không ai chê đám cưới, không ai cười đám ma”. Đám cưới dù giản đơn đến đâu cũng còn giữ thủ tục lễ bái, ”một bái trời đất, hai bái gia tiên cha mẹ, ba phu thê giao bái”, tục phu thê giao bái là rất có ý nghĩa tốt đẹp, giao hứa với nhau là “ Vợ chồng tương kính như tân”, để rồi trong đêm tân hôn động phòng hoa chúc, có mâm cúng TƠ HỒNG. Cúng xong thì tân lang và giai nhân cùng nâng dĩa lễ vật mà ăn “Tay bưng dĩa muối chắm gừng, gừng cay muối mặn, xin đừng bỏ nhau”. Một dự báo, một hẹn ước rằng, đời sống vợ chồng sau này khó tránh khỏi cảnh ”Cơm không lành, canh không ngọt”, được hạnh phúc ngọt ngào thì tốt, nhưng cơ bản có thể lâm vào cảnh cay đắng, thì cũng gắng giữ nghĩa keo sơn. Bởi vì trong cái khung lạc hậu bất bình đẳng gái trai, ”Làm trai năm thê bảy thiếp, phận gái chí quyết một bề nuôi con”, theo đạo tam tòng”Tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử”. Gông xiếng bất bình đẳng này ngày nay đã không còn giá trị độc tôn như ngày xưa, nhưng vẫn còn ảnh hưởng trong suy nghĩ của những người già.
 
     Dù bị đối xử bất công như vậy, nhưng phận gái vẫn một lòng “Đi mô cho thiếp đi cùng, đói no thiếp chịu, lạnh lùng thiếp theo. Theo nhau cho trọn đạo trời, dẫu mà không chiếu trải tơi mà nằm”. Nhưng phía đàn ông do có những đặc quyền phi lý, nên dễ sinh thói hư tật xấu gây khổ lụy cho gia đình “Đêm năm canh anh mê tam túc yêu lượng (một cách đánh bạc lú) ngày sáu khắc anh theo tướng sĩ tượng với pháo xe (đánh bài tứ sắc hay chơi cờ tướng) cơi chi thiếp nói chàng nghe, đến nỗi mô nay chừ chừ, tay bưng nón gạo, tay xách bó củi nè, ngó đã thảm chưa”. Gạo đựng trong nón là gạo xin hay mua thiếu, củi nè là loại mót hàng rào. Gia đình có thể sụp đổ chia tay.

     Tình duyên lứa đôi cũng có khi có duyên mà không có nợ. Nhưng đến nay, tôi vẫn còn mũi lòng, mỗi khi nhớ đến câu dặn dò: "Một mai mận có xa đào, thì xin mận giữ tiếng chào năm xưa"

 LÊ VĂN SÂM