Trên sông

Tình cờ ghe tát bên sông

Thương bầy cá nhỏ thở trong khoang thuyền

Tôi vui tay vét chút tiền

Chuộc bao phận bạc trả miền nước xanh.

Cái niềm thú vị mỏng manh

Như đùm gốc cỗi bật thành lộc non

Đồng lương thơ phú gầy mòn

Vẫn mua được sự sống còn bình minh.

Người chài lưới, kẻ phóng sinh

Đều mong thế giới sẽ bình tâm hơn

Gửi mông lung tiếng cười giòn

Ghe trườn bến rộng xe bon đường dài.

Nguyễn Thanh Mừng

Bài thơ đã in trên Tạp chí Thơ số 2/ 2008, chỉ có 12 câu. Khổ thơ đầu: “Tình cờ ghe tát bên sông/ thương bầy cá nhỏ thở trong khoang thuyền/ tôi vui tay vét chút tiền/ chuộc bao phận bạc trả miền nước xanh”.

Vào bài là ba câu thơ trần thuật, thông báo: “Thương bầy cá nhỏ thở trong khoang thuyền...”, nếu thay chữ thở bằng chữ ở thì câu thơ đâu gợi được sự thoi thóp. Đến câu thứ tứ, tác giả đã đổi thủ pháp, dùng hai ẩn dụ tạo thành một tiểu đối: chuộc bao phận bạc trả miền nước xanh. Giống như một con chim sắp bay, ba câu trên là những bước chạy trên mặy đất để cho câu thứ tư cất cánh.

Tiếp theo, khổ giữa và khổ kết: “Cái niềm thú vị mỏng manh/ như đùm gốc cỗi bật thành lộc non/ đồng lương thơ phú gầy mòn/ vẫn mua được sự sống còn bình minh”. “Người chài lưới, kẻ phóng sinh/ đều mong thế giới sẽ bình tâm hơn/ gửi mông lung tiếng cười giòn/ ghe trườn bến rộng xe bon đường dài”.

Chợt nhớ, đôi lần gặp, ngày mai là rằm tháng Bảy (Âm lịch) thì đêm nay mười tư, tôi thấy trên bến Hồ sông Đuống khá đông các bà các chị đến sát mí nước dịu dàng thả những con cá chép. Xá tội, làm phúc. Con người bao dung độ lượng với cả những sinh vật bé nhỏ. Có khác chăng? Người ta thả cá chép là tin vào giáo lý, có chuẩn bị, trước trời đất thánh thần sẽ cầu khấn, còn tác giả “Trên sông” chỉ là tình cờ ghé tạt, ngẫu hứng, niềm thương yêu đã thành tiềm thức, có phút ngạc nhiên với cả chính mình: như đùm gốc cỗi bật thành lộc non. Gốc cỗi là gốc cây, xưa thường gọi cây là cội là cỗi. "Chim lạc bầy thương cây nhớ cội" (Ca dao), "Cành kia chẳng phải cỗi này mà ra" (Kiều). Nhưng cỗi còn là cằn cỗi, già cỗi. Gốc cỗi còn đối chọi với lộc non. Tính đa nghĩa. Thể hiện sự hứng khởi.

“Đồng lương thơ phú gầy mòn”, một câu thơ chân thực, nhưng lại một lần nữa, lấy chân thực làm điểm tựa, tác giả đẩy tới trừu tượng, cõi ảo: “vẫn mua được sự sống còn bình minh”. Đối lập tàn tạ tăm tối với cứu sinh, sự sống, phát triển. Không còn đơn thuần câu chữ, các chiều liên tưởng đã được mở rộng, lóe sáng. Có thể coi đây là một diệu cú.

Bốn câu cuối có phần lý giải: hai ngả đường khác nhau mà vẫn một con đường, hai hành vi trái ngược đó mà cùng mục đích. Đọc lại, trong bốn câu thơ đầu có chữ “vui”, bốn câu thơ tiếp có mấy chữ “niềm thú vị”, bốn câu cuối bài thơ có “tiếng cười giòn”. Thơ bộc lộ tính cách. Chan hoà, nhân ái. Phải chăng là một tiếng cười vui, có phần tự giễu mình? Người đời thấy cảnh này cũng dễ cho là gàn, gàn nặng. Không gàn mà người ta chài lưới vất vả được chút cá bán lấy tiền sinh sống, mình lại mua để... thả, với “đồng lương thơ phú gầy mòn” mà muốn thành đấng cứu thế... Nhưng, lúc vào rừng rậm, không còn nghe thấy tiếng chim, đến bên sông sâu thấy ngư dân tung lưới mắt nhỏ thu về những con cá bằng hạt bưởi hạt quýt, lại có chỗ nổ mìn giết cả trứng cá, mới hiểu cái gàn này cũng là gàn của một thi sĩ minh triết.

Gửi mông lung tiếng cười giòn, nghe tiếng cười trong bài thơ, chợt nhớ đến một tiếng kêu trong thơ cổ, bài Ngôn hoài (Tỏ nỗi cảm hoài) của Dương Không Lộ (thời Lý): Trường khiếu nhất thanh hàn thái hư (Một tiếng kêu vang lạnh cả trời). Có khác, xưa là tiếng kêu vang của một thiền sư ẩn dật, tiếng kêu ấy cô quạnh lạnh lẽo mất hút giữa hư không thăm thẳm, còn nay là tiếng cười giòn, ấp áp của một nhà thơ nhập thế trăn trở!

Không dám nói đến toàn bích, song bài thơ Trên sông của nhà thơ Nguyễn Thanh Mừng (quê Bình Định) đáng ghi vào trong số những bài thơ hay dòng lục bát./.  

Duy Phi

Đ/c: Số 82 - Phố Chợ Thương, Tp. Bắc Giang

ĐT: 01678 552 678

Email: duyphitho@gmail.com