Sống với quê nhà bên lũy tre xanh, trên con đường làng bé nhỏ, hay phải đi xa một phương trời nào, khó có thể quên được quê hương xứ Quảng, kỷ niệm gắn bó cuộc đời, sau năm 1975 làng sóng bỏ nước ra đi tìm tự do, được định cư khắp nơi trên Thế giới, hội nhập vào văn minh xứ người, nhưng nỗi lòng người ra đi viễn xứ vẫn canh cánh bên lòng nhớ thương về quê Mẹ, mỗi địa phương mang một đặc thù riêng

Ai đi cách trở sơn khê

Nhớ tô Mì Quảng, tình quê mặn mồng

Hội An đất hẹp, người đông

Nhân tình thuần hậu là bông đủ màu

Hội An bán gấm, bán điều

Kim Bồng bán cải, Trà Nhiêu bán hành

Chiêm Sơn,, là lụa mỹ miều

Sớm mai mắc cưởi, chiều chiều bán tơ

Chồng em là lái buôn tiêu

Ði lên đi xuống Trà Nhiêu, Kim Bồng

     Dãy trường sơn chạy dọc theo bờ bể từ Nam Ô cho tới Chu Lai phần lớn dân số sống về nông nghiệp và ngư phủ cùng nhau phát triển kinh tế. Các quận trên nguồn như Tiên Phước, Quế Sơn...muốn ăn cá phải mua cá hấp chín, bán vào các buổi chợ sớm, các loại mắn người miền biển gánh lên nguồn đổi lấy ngũ cốc, tùy theo các mùa, nhưng loại cá chuồn, người ta thường làm thính hay hấp, cá chuồn nấu với mít non  một món ăn ngon tuyệt vời

Ai về nhắn với ngọn nguồn

Mít non gởi xuống, cá chuồn gởi lên  

     Trái bòn bon bé nhỏ nhưng có hương vị ngọt, ngày xưa khi vua Gia Long hái ăn khi vượt núi băng ngàn để chống lại nhà Tây Sơn. Thống nhất Sơn Hà 1802, đặt tên trái bòn bon là 'Nam-Trân', trái măng cụt tại miền Nam tên là 'Giáng-Châu', để nhớ lại lúc thiếu lương thực nhà vua và quân lính thường hái  các trái cây trên

Trái bòn bon trong tròn ngoài méo

Trái thầu dầu trong héo ngoài tươi

Em thương anh ít nói ít cười

Ôm duyên ngồi đợi chím mười con trăng

     Vùng biển cát trắng Nam Ô nằm dưới chân đèo Ải Vân, sản xuất nước mắn ngon không thua gì Phú-Quốc hay Phan-Thiết. Chúng ta ít nhất một lần ăn với dưa cải muối với nước mắn Nam Ô

Nói cho lắm cũng nước mắn dưa cải

Nói cho phải cũng dưa cải nước mắn

Tường Linh có những vần thơ đi vào văn học

Ðêm Ðà Nẵng vọng về cơn gió biển

Bún chợ Chùa thương nước mắn Nam Ô

     Quận Hòa Vang giáp Ðà Nẵng có bến xe Ðò Xu, ngã ba Hòa Cầm quận lỵ tại Cẩm Lệ nơi sản xuất nem, tôi không hút thuốc nhưng nghe người ta thường nói nơi nầy nổi tiếng một vùng trồng thuốc thơm ngon, gọi là thuốc lá Cẩm Lệ các vùng Thanh Quýt cũng trồng cau, thuốc lá được các ghe thương gia tới mua bán

Tơ cau thuốc lá đầy ghe

Hội An buôn bán tiếng nghe xa gần.

     Hội An làm bánh tổ một đặc sản, vùng Tiên Ðỏa từ Hương An trở vào cho đến quận Thăng Bình vùng cát trắng phau thích hợp cho việc trồng khoai lan .

Nem chả Hòa Vang

Bánh tổ Hội An

Khoai lan Tiên Ðỏa

Thơm rượu Tam Kỳ

     Quận Trà My tại Quảng Nam trồng Quế vỏ nhiều dầu, phẩm chất cao đặc sản nơi nổi tiếng các nơi khác trồng nhưng có thể xa khí hậu phong thổ chất lượng kém, bởi vậy khó nơi nào sánh bằng,

Quế Trà My thứ cay thứ ngọt

Bởi anh thợ rừng mới lọt tay anh

Phàn du, bạch chỉ rành rành

Cân tiểu ly mới xứng, ngọc liên thành mới cân

     Quế  sản phẩn giá trị như Yến ở cù Lao Chàm nổi tiếng thơm ngon và đắc tiền

Ðầy hàng tháng 8 ngát mùi hương

Sửa quế người xem khá rộng ràng

Số chở hàng năm khôn kể xiết,

Bán xong lại đến lấy thêm hàng..

     Lời ru ngọt ngào của mẹ hiền, tiếng ru à ời ngọt ngào âm thanh kéo dài, trong những trưa hè nắng gắt, đem lại cho con giấc ngủ bình yên, liên khúc ca dao trữ tình như lời nhắn nhủ, lớn lên phải khôn ngoan vào đời. Nhờ truyền khẩu nên các bà thuộc lòng các câu ca dao kết hợp lại thành liên khúc ru con

Ru con con thét cho muồi

Ðể mẹ đi chợ mua vôi ăn trầu

Mua vôi chợ Quán chợ Cầu

Mua cau Nam phổ mua trầu chợ Dinh

(Tùy theo mổi điạ phương có thể thay đổi tên chợ )

 *

Công cha nghĩa mẹ chớ quên

Ơn vua lộc nước mong đền con ơi

Như vầy mới gọi rằng trai

Trên lo nghĩa Chúa, dưới mài Thảo thân.

            *           

Con mèo trèo lên cây cau

Hỏi thăm chú chuộc đi đâu vắng nhà

Chú chuộc đi chợ đường xa

Mua mắn mua muối giổ cha chú mèo

     Các nàng được ví von như tấm lụa đào đẹp, như những giọt mưa sa trong mỗi dạo xuân về, con gái dịu dàng tha thước, nhưng thân phận so sánh như 12 bến nước trong nhờ đục chịu, tình yêu duyên nợ cột vào với nhau, tình yêu chỉ là giấc mơ cho phương trời viễn mộng? Ngày xưa chịu ảnh hưởng gia đình “cha mẹ đặt đâu con ngồi đó” nhưng có câu 'ép dầu ép mở ai nở ép duyên”.

Thân em như tấm lụa đào

Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai ?

Thân em như hạt mưa rào

Hạt sa bãi cát, hạt vào vườn hoa

Thân em như hạt mưa sa

Hạt vào đồng nội, hạt sa vũng lầy. 

     Quảng Nam có những trang sử oai hùng và bi đát, qua các cuộc đấu tranh chống lại thực dân Pháp.Tình thần yêu nước hy sinh của sĩ phu và những người dân quê, họ sống trên cánh đồng lúa bờ dâu, hiền từ chất phát không hận thù. Dưới thời Pháp thuộc bị bóc lột đến tận xương tủy, nên mọi người cùng nắm tay nhau lên đường đấu tranh. Phong trào đấu tranh xin xâu giảm thuế phát xuất tại Quảng Nam đánh dấu một kỷ nguyên mới dưới thời nô lệ.

Ðất Quảng Nam từ năm bính ngọ (1906)

Xâu ngũ nhật, công sưu công ích, đường trường làm tột núi cao

Thuế bách phân gia ngũ gia tam,đủ ngón vét từng xu nhỏ

Mãi tới xuân nầy (1908) cực đà hết chỗ,

Ra tết trời làm tai biến, hạn hán tiêu khô

Nhiều nơi đất bỏ hoang dân tình đói khổ..

     Làng sóng đấu tranh nổi lên toàn tỉnh Quảng Nam sau đó kéo dài các tỉnh miền Trung

Ðời ông cho tới đời cha

Ðời nào cực khổ như ta đời nầy

Ngoài đồng cắm cọc giăng giây

Vườn nhà đóng thuế, vợ gầy con khô.

Ðời xưa thuế một quan năm

Ðời nay thuế lại hai đồng bốn giác

Con tay bồng tay dắt

Vợ tay đỡ tay mang

Vui chi mà hát mà mừng

Mua ngày mà ở cầm chừng với Tây

Từ ngày Tây chiếm Ðế đô

Xâu cao thuế nặng , biết  chừng mô hởi trời !

Còn lo một nỗi khổ đời

Quan trên ỷ thế nặng lời hiếp dân. 

***  

Kể từ Ðồn Nhất kể vô

Liên Chiểu, Thủy Tú, Nam Ô, xuống Hàn

Hà Thân, Quán Cái, Mân Quang

Miếu Bông, Cẩm Lệ là đàng vô ra

Ngó lên chợ Tổng bao xa

Bước qua Phú Thượng, Ðại La, Cồn Dầu

Cẩm Sa, Chợ Vải, Câu Lâu

Ngó lên đường cá, thấy cầu Giáp năm

Bây chừ, thiếp viếng, chàng thăm,

Ở cho trọn nghĩa, cắn tăm nằm chờ.

     Thời tiết các năm ấy hạn hán bị mất mùa, thu hoạch ngũ cốc chưa đủ sống, nhưng bọn sai nha thâu thuế lấy xâu không nương tay, chỉ muốn thu tiền cho đầy túi dâng cho bọn thực dân hưởng thụ, bắt dân phu đi làm đường đào mỏ.. sống chết mặc bay. Người dân Quảng Nam không chịu đựng cảnh người bóc lột người của thời  nô lệ, từ đó họ đã biến đau thương thành hành động

Tháng giêng cho chí tháng hai

Con dân áo rách quần xài đi ra

Mười lăm cho đến ông già

Cơm đùm, ruột tượng, xuống tòa lãnh ban

Chức sắc cho chí diên quan

Làm đơn  kêu gọi các làng xin xâu

***  

Kể từ cầu Ông Bộ kể ra

Cây Trâm, Trà Lý, bước qua Bàu Bàu

Tam Kỳ, chợ Vạn bao lâu,

Ngó qua  đường cái, thấy lầu ông tây

Chiên Ðàn, Chợ mới là đây,

Kế Xuyên mua bán, đông tây rộn ràng

Hàlam gần sát Phù Ðàng,

Phía ngoài bãi cát, Hương an nằm dài,

Cầu cho gái sắc, trai tài.

Ðồng tâm xây dựng, tương lai huy hoàng

     Thực dân Pháp và tay sai đàn áp các cuộc biểu tình xin xâu kháng thuế, nhiều người bị kết án tử hình, trong đó Ông ích Ðường cháu nội Ông ích Kiêm bị bắt tử hình ở Túy Loan. Ông trùm Thuyết bị chém vì hô những tiếng lớn lên án Trần Tuệ chuyên ăn hối lộ làm cho đề đốc Trần Tuệ là tay sai đắc lực với Pháp sợ qúa hộc máu mà chết .

     Tiếng hô uất hận của dân tộc lầm than, đói khổ bị đè nén lâu ngày,tiếng hét được mọi người hưởng ứng để đánh đổ bạo quyền và tay sai. Nên ca dao và vè đấu tranh lưu truyền mãi mãi.

Cậu Ðường mười tám tuổi đầu

Dẫn dân công ích xin xâu dưới tòa

*

Bắt anh trùm Thuyết dẫn ra,

Dẫn ra dân tưởng quan tha cho về

Chém anh trùm Thuyết gớm ghê

Gươm đao âm phủ ba bốn bề cách xa

     Các Phong trào chống thực dân dù bị đánh dẹp, không tránh khỏi cảnh bất công trả thù gông xuyền tù đày bắt bớ, chém đầu, máu của dân tộc Việt Nam đổ ra khá nhiều, nói riêng tại Quảng Nam Phong trào trên làm cho chính sách của bọn thực dân phải chùn bước. Phan Châu Trinh (1872 -1925) Huỳnh Thúc Kháng (1876-1947), Nguyễn Thành (1863-191 đều bị bắt cùng nhiều người khác đày ra Côn đảo. Trần Quý Cáp(1870-1908)

     Ca dao mang chúng ta trở về nơi xa mù quá khứ, hoài nhớ lại kỷ niệm của tuổi thơ  được nghe tiếng hát mẹ hiền..Kỷ niệm như đang len lỏi vào hồn, như khởi dậy nỗi niềm xa xứ , nhắc nhở chúng ta đừng quên cội nguồn. đừng quên bổn phận với Quê hương bên kia bờ Ðại dương. (Hết)

Tác giả Nguyễn Quý Ðại