Dịp Tết vừa rồi, các thi hữu trong lục bat com ngâm ngợi thưởng thức thơ xuân, ngắm hoa xuân, bình thơ rôm rả. Các loại hoa đào, mai, lan, tường vi, quỳnh… được mọi người ngợi ca, bàn luận sôi nổi.
Tôi cũng xin có mấy ý kiến vừa là của mình, có tham khảo một số ý kiến khác, mong mang đến các thi hữu một cách cảm nhận về hoa mai của tôi.
Đối với người dân phương Nam, Ngày Tết, trong mỗi gia đình dù giàu hay nghèo đều cố gắng có một chậu hoa Mai để cầu mong năm mời được nhiều may mắn, thuận lợi. Cây Mai là giống cây lâu năm, thân gốc không quá to, rễ lồi lõm, da xù xì nhưng cành, nhánh mềm mại, tán lá màu xanh tươi, hoa màu vàng rực rỡ lại trổ được dài ngày.
Vào mùa Đông, Mai lại tự rụng lá để rồi trổ hoa vào mùa Xuân. Do nắm bắt được quy trình nên người ta thường lảy lá vào những ngày giáp Tết để hoa trổ đúng vào Mồng một. Trồng mai trên đất vườn phải là thứ đất đen, đất thịt nhưng không giữ nước để tránh úng thủy. Mai trồng trên các luống vồng cao, có khoảng cách vừa đủ đề cây tăng trưởng. Mỗi năm vào dịp gần rằm tháng Chạp, người ta phải ngắt hết lá để dồn nhựa cho các nhánh ra hoa. Tuốt lá không đúng ngày sẽ ảnh hưởng đến ngày hoa nở. Khi cắt nhánh đem ra chợ phải đốt gốc. Cách đốt gốc cũng góp một phần không nhỏ vào việc giữ cho hoa nở bền hơn.
Hoa Mai là một loài hoa quý đứng đầu trong bộ tứ quý Mai, Lan, Cúc, Trúc. Thân gốc tuy cứng cỏi, xù xì, cổ kính nhưng vẫn mang dáng vẻ quý phái và thanh khiết. Dáng của Mai kiểng thường là: Dáng trực, hơi nghiêng, nghiêng, nửa thác đổ và thác đổ.
Bộ tranh bốn bức, cùng treo với nhau, thường vẽ các cảnh câu cá, ca nhạc, đốn củi, cày ruộng, đọc sách hoặc xuân, hạ, thu, đông.
Xuân thiên mai nhụy phô thanh bạch
Hạ nhật hồng hoa đấu hảo kỳ
Cúc ngạo thu tình hương vạn hộc
Tùng lăng đông tuyết ngọc thiên chi
Như các vần thơ trên, mỗi mùa có một loài cây, loài hoa đặc trưng. Mùa xuân: hoa mai, hoa lan, hoa đào. Mùa hạ: hoa sen, hoa hồng, hoa lựu. Mùa thu: hoa cúc, hoa phù dung. Mùa đông: cây trúc, cây thông (tùng). Mỗi loài hoa, loài cây lại tương ứng với một loài chim. Vẽ hoa ấy phải đi với chim ấy mới là đúng quy tắc, đúng luật. Như vẽ hoa mai phải vẽ với chim khổng tước (mai/điểu), hoa hồng với chim công (hồng/công), hoa cúc với gà (kê/cúc), cây thông với chim hạc (tùng/hạc) v.v...
Tranh vẽ bốn mùa trong năm, bốn loại cây được chọn làm biểu trưng cho từng mùa. Tranh tứ quý gồm bốn bức, loại tranh hình chữ nhật dài, nền giấy hoặc lụa, trên dưới có trục. Thường khi treo phải treo cả bộ đặt theo thứ tự: xuân, hạ, thu, đông hoặc từng đôi đối xứng nhau. Tranh tứ quý Trung Hoa thường vẽ mùa xuân là hoa mai, mùa hạ hoa hồng, mùa thu hoa cúc, mùa đông cây tùng và mỗi tranh đều có đề thơ. Tranh tứ quý Việt Nam cũng vẽ tương tự tranh tứ quý Trung Hoa nhưng đôi khi hoa hồng được thay bằng sen hoặc lan, còn cây tùng được thay bằng cây trúc.
Hoa Mai có màu vàng, màu vàng tượng trưng cho sự vinh hiển cao sang. Tại Việt Nam màu vàng còn tượng trưng cho Vua (thời phong kiến). Màu vàng thuộc hành Thổ trong ngũ hành - Thổ nằm ở vị trí Trung Ương, và màu vàng cũng tượng trưng cho nòi giống Việt.
Người xưa cho rằng cây Mai có được sức thu hút mạnh đối với mọi người là do nó mang được hình ảnh của 3 loại cây đẹp: Mai, Tùng, Trúc. Ba giống cây tượng trưng cho đức tính của người Quân tử nên từ xưa đến nay ai cũng yêu thích ưa chuộng.
Qua cây Mai ta có thể hình dung ra dáng vẻ của Tùng, Trúc vì Mai có cái ẻo lả, thanh tú của Trúc và vẻ uy nghi cứng cỏi của Tùng. Và người xưa còn xem cây Mai tượng trưng cho tiết tháo trong sạch, nhân cách thanh tao, có thể sánh ngang Tùng Bách, hiên ngang thi gan cùng sương gió với vòng đời hơn một trăm năm. Thi nhân Cao Bá Quát đã viết:
Thập tải luận giao cầu cổ kiếm
Nhất sinh đê thủ bái Mai hoa
Dịch là:
Mười năm chu du tìm kiếm báu
Đời ta chỉ cúi lạy hoa mai
Danh sĩ Nguyễn Trung Ngạn cũng có câu: Dã mao cốt cách nguyên phi tục nghĩa là Cốt cách của hoa Mai rừng vốn không thô tục…
Cũng chính vì lẽ đó mà cây Mai luôn có một vị thế đặc biệt trong lòng mọi người
Mùa hạ năm 1942, tại Lũng Dẻ, Việt Bắc, một năm sau khi thoát khỏi nhà tù Tưởng Giới Thạch, một lần lên núi chơi, Bác Hồ tức cảnh làm bài thơ tứ tuyệt chữ Hán Thướng Sơn (lên núi), trong đó hình ảnh một cành mai xuất hiện trong tứ thơ rất bất ngờ và xúc động:
Lục nguyệt nhị thập tứ
Thướng đáo thử sơn lai
Cử đầu hồng nhật cận
Đối ngạn nhất chi Mai
Nhà thơ Tố Hữu dịch:
Hai mươi tư tháng sáu
Lên ngọn núi này chơi
Ngẩng đầu mặt trời đỏ
Bên suối một nhành mai.
Thiền sư Mãn Giác có bài thơ nổi tiếng về hoa Mai khi người nằm giường bệnh qua bài Cáo tật thị chúng:
Xuân khứ bách hoa lạc
Xuân đáo bách hoa khai
Sự trục nhãn tiền quá
Lão tòng đầu thượng lai
Mạc vị Xuân tàn hoa lạc tận
Đình tiền tạc dạ Nhất Chi Mai
Dịch là:
Xuân qua, trăm hoa rụng
Xuân tới, trăm hoa cười
Trước mắt việc đi mãi
Trên đầu già đến rồi
Đừng tưởng Xuân tàn hoa rụng hết
Đêm qua hiên trước một cành Mai
Xuân về ngắm hoa Mai, trong lòng lại thấy rộn ràng xao xuyến. Năm cũ qua đi và năm mới lại đến mang theo bao nhiêu điều tốt đẹp. Và chúng ta cũng tự nhủ với bản thân rằng trên đường đời sương gió dù gặp phải phong ba vẫn luôn giữ gìn nhân cách, như cánh hoa Mai dù rụng xuống đất vẫn không úa tàn.
Cốt cách cây mai là tượng trưng cho tiết tháo trong sạch của người quân tử, cốt cách thanh tao nho nhã, cuộc sống thanh tịnh. Tượng trưng của cây mai phải hiểu là về mặt đạo đức tinh thần, chứ đùng nên hiểu là dáng vẻ thanh tao. Nếu nói dáng vẻ thì những gốc mai cổ thụ mấy trăm năm, cây mai cảnh, cây thế thì dáng vẻ thật xù xì, gốc to ngọn thót, trong thật quắc thước, cổ kính không thể gọi là dáng thanh tao được.
Mai là tượng trưng cho cốt cách của cả hai giới, chứ không riêng tượng trưng cho nam và cho nữ. Các bài thơ về cây mai tượng trưng cho chí khi của người quân tử đã được dẫn ra ở trên. Mai cũng còn tượng trương cốt cách của các nữ nhi, anh thư và giai nhân nữa. Chúng ta hãy nghe cụ Nguyễn Du tả Thuý Kiều và Thuý Vân:
Mai cốt cách, tuyết tinh thần
Mỗi người một vẻ, mười phân vẹn mười.( Kiều)
Về cốt cách, mai tượng trưng cho những người (cả nam lẫn nữ) có tư chất và tiết tháo trong sạch, đạo đức thanh tao.
Về mùa trong bộ tranh tứ bình, tứ quý, mai tượng trưng cho mùa xuân, Avì hoa mai nở đúng mùa xuân. Trong thú chơi bonsai, cây mai có giá nhất là cây cổ thụ, cao tuổi, gốc to xù xì, cục mịch, cổ kính, lùn… mà ta phải gọi là cụ mai. Tuỳ theo từng thế trực, hoành, phụ tử, phụ mẫu, huynh đệ, bạt phong… mà hợp với sở thích từng người mà tăng phần giá trị. Những cây mai thanh mảnh, cao vút như những cô gái chân dài thì không có giá là mấy.
Hoa mai thì rất đẹp, màu vàng của nó làm rạng rỡ của mùa xuân. Mời các thi hữu ta cùng thưởng thức và làm thơ Xuân về hoa mai và hoa đào nhé.
Nguyễn Đức Trường
47/459 Bạch Mai, Hà Nội
Email: suthuthach@gmail.com
Ai đang… đố kỵ với tôi?